Gotovo paralelno s izumom fotografije, od polovine 19. stoljeća, u svijetu počinju izlaziti specijalizirani časopisi za fotografiju, koji su imali za cilj učiniti fotografsko umijeće dostupnijim što je moguće široj populaciji. Na prostoru današnje Hrvatske foto-časopisi javljaju se tijekom međuraća, u okvirima ondašnje Kraljevine SHS/Jugoslavije, a prvi specijalizirani časopis posvećen fotografiji bio je Foto-rekord, čija su dva broja izašla u Zagrebu 1921. i 1922 (gl. ur. Svetozar Varićak). Nakon Foto-rekorda koji je bio hibrid časopisa i cjenika prodajnog skladišta foto i kino pribora, specijalizirani časopisi za fotografiju strogo su podijeljeni prema publici kojoj su upućeni – na one namijenjene profesionalnim fotografima odnosno fotografima amaterima – čime su odrazili snažnu polarizaciju fotografske scene na profesionalce i amatere.
Među foto-časopisima namijenjenima profesionalnim fotografima najraniji je Fotograf koji je izlazio u Osijeku tijekom 1926. godine (gl. ur. Andrija Beissmann). Uskoro počinje izlaziti časopis istoga imena, kojeg je izdavala Organizacija profesionalnih fotografa u Zagrebu od 1928. do 1936. (gl. ur. Martin Casparides, Ivo Škorjanc i Rudolf Firšt). S gašenjem zagrebačkog Fotografa, 1936. izlazi samo jedan broj Jugoslovenskih foto novina kao privatni projekt Artura Conrida. U tekstovima koji se objavljuju na stranicama časopisa namijenjenih profesionalcima, osobito je izražen antagonizam prema amaterima koji zarađuju fotografijom, u čijoj podlozi je “sukob interesa”, odnosno bojazan da će im “nestručnjaci” uništiti posao. Osim razilaženja između profesionalaca i amatera, prisutna su i trvenja između samih profesionalaca, pa se tako na stranicama foto-časopisa može zamijetiti žestoka kritika onih obrtnika koji snižavaju cijene fotografskih usluga s ciljem ostvarivanja monopola. Također, profesionalni fotografi s negodovanjem su dočekali pojavu automatizacije fotografskog posla – postavljanje prve fotografske kabine Fotomaton 1930. od strane Franje Mosingera, kojega su zbog “nelojalne konkurencije” izbacili iz fotografskog udruženja. Ipak, uvidjevši s vremenom da amaterima nije moguće zabraniti rad, pružaju im “ruku pomirenja” pokretanjem rubrike posvećene fotoamaterstvu pod nazivom Amaterske vijesti stručnih fotografa za izradu amaterskih radova koja je izlazila u zagrebačkom Fotografu između 1934. i 1936.
Kad je riječ o časopisima posvećenima fotografima amaterima, najraniji je Fotografski vjesnik kojeg je izdavala zagrebačka foto-sekcija Hrvatskog planinarskog društva 1926–1927 (gl. ur. Josip Poljak). Nekoliko godina kasnije počinje izlaziti najdugovječniji i najutjecajniji časopis specijaliziran za fotografiju u međuratnoj Jugoslaviji – Foto revija, koju je izdavao Fotoklub Zagreb od 1932. do 1941. (gl. ur. Franjo Ernst). Otokar Hrazdira bio je urednik i pokretač hrvatskog izdanja međunarodnog časopisa Galerija, koji je izlazio 1933.–1934. u Ivancu. Između 1940. i 1941. Hrvatski fotoamaterski savez objavljivao je časopis Savremena fotografija (gl. ur. August Frajtić), a u predvečerje formiranja NDH ranije spomenuti A. Conrid objavio je jedan broj časopisa Foto pregled svjetske fotoštampe.
U vodećim amaterskim časopisima gotovo da su ravnopravno zastupljeni fotografija i tekst. Među tekstovima prevladavaju članci o foto-tehnologiji, potom savjeti o snimanju posebnih motiva i žanrova odnosno u specifičnim uvjetima osvjetljenja ili godišnjega doba, a česti su bili i tekstovi o fotografskoj povijesti, kao i prikazi pojedinih fotografskih izložbi, pa tako tu nalazimo i začetke hrvatske fotografske kritike. Članke su pisali uglavnom domaći fotografi, a nekoliko članaka su objavile i domaće autorice (Ivka Katušić, Greta Hristić). Fotografije su objavljivane ili kao ilustracije teksta ili u posebnom foto-prilogu – dominirali su hrvatski, slovenski i srpski autori, a objavljeno je i nekoliko fotografija domaćih fotografkinja (Blanka Ivanac, Greta Šurina, Gemma Prister). Podjele su postojale i na amaterskom dijelu fotografskoga polja, pa iako nisu bile tržišno motivirane poput onih na profesionalnome dijelu, pokazivale su određene težnje za hijerarhizacijom fotografskih žanrova odražavajući svojevrsni umjetnički elitizam. Tako je najcjenjenija bila tzv. prava umjetnička fotografija, nešto niže cijenjena je bila sportska odnosno planinska fotografija, a na samome dnu bila tzv. “knipserska” fotografija – odnosno ona bez umjetničkih pretenzija, koja je snimana s ciljem uspomene, privatno, obiteljski. Takve podjele odrazile su se i u foto-časopisima, pa je primjerice Fotografski vjesnik upućen primarno fotografima planinarima i sportašima, Foto revija i Savremena fotografija umjetničkim fotografima, Galerija ljubiteljima fotografije odnosno fotografskoj publici, a Foto pregled svjetske fotoštampe “knipserima” – početnicima.
Takvu hijerarhizaciju na polju fotografije može se promatrati kao odraz modernističke doktrine da se umjetnička vrijednost mjeri prema stupnju slobode kojom raspolaže umjetnik, ali i kao posljedicu tada aktualne borbe da se fotografija prizna kao ravnopravni umjetnički medij ,pa je bila potrebna stroga distinkcija između umjetničkog, manje umjetničkog i neumjetničkog bavljenja fotografijom. Međutim, unatoč stanovitoj hijerarhizaciji među fotografskim žanrovima, časopisi su odigrali važnu ulogu u demokratizaciji umjetnosti, aktualnoj u međuraću. Tako se fotografska vještina putem instruktivnih članaka o foto-tehnologiji, procesu snimanja i razvijanja mogla približiti svakome tko si je mogao priuštiti časopis, a na stranicama časopisa učestali su apeli (npr. O. Hrazdire, M. Füzyja) da se snizi članarina kako bi članstvo u fotoklubovima bilo pristupačno širem krugu ljudi. Na taj se način fotografija kroz specijalizirane časopise predstavila kao važan demokratski i antielitistički medij.
Ana Šeparović
